نگاهی بر نفثه‏المصدور از منظر پارناسیسم

زیدری نسوي نفثه‏المصدور (632 هـ) را پس از تازش مغولان به ايران و کشته شدن «جلال‌الدين خوارزم شاه» مي‌نويسد و به شرح دردها و دربه‌دري‌هايش مي‌پردازد. وی چون زرگری ماهر کلامش را به سخته‌ترین گهر‌های زبانی می‌آراید و به مينای خیال‌آفرینی‌‌های شاعرانه مي‌پرورد. بهره‌گیری از انواع آرایه‌ها و هنروری‌های، آشنایی با زبان اشتقاقی عربی و استفادة ‌هوشمندانه از ترادف لغات و آميختگي نظم با نثر از وي‍ژگي‌هاي نفثه‏المصدور است. در نگاهی به میزان و شکل کاربرد آرایه‌های ادبي،‌ این کتاب مملو از عبارات مسجّع، مقفّي و آهنگدار است. تصویرگری‌های شاعرانه و قرینه‌سازی‌های ماهرانه و ضرب‌آهنگ‏های گوش‌نوازانه خواننده را با خود به دنیای هنر نقاشی و موسیقی می‌برد. ساختن تصاویر شاعرانه و تلاش برای هرچه زیباترکردن کلام گاه چنان چیره می‌‌شود که معنا از نظر دورداشته می‌شود و گویا نویسنده در غلبة شاعرانگی جانب معنا را مغفول نگه می‌دارد و ساختن تصویر به هدف تبدیل می‌شود. زیدری در بحبوحة نهب و غارت مغول برای بیان مصیبت‌های دامنگیرش دست به قلم می‌برد اما در صنعت‌گری می‌پیچد و اثری می‌آفریند که به آثار «نثر متکلف و مصنوع» فارسی و پیروان مکتب پارناسیسم غرب شبیه است. «هنر برای هنر» شعار پیروان مکتب پارناس، جمال‌گرایان و شعرای دورة انحطاط قرن نوزدهم اروپا بود و پارناسیسم گرچه نامی جدید برای یک مکتب ادبی نوپاست، اما با نگاهي اجمالي به نثرهاي مصنوع بالاخص نفثه‏المصدور بسیاری از ویژگی‌ها و اصول مطرح شده در مکتب پارناس را مي‌توان بازجست. در این مقاله برآنیم با استخراج عناصر زيباشناختي با كمك ابزارهاي بلاغت سنتي،‌ تشابهات صوری و ظاهری نفثه‏المصدور با آثار مکتب هنر برای هنر را کشف و با عناصر این مکتب ادبی تطبیق داده نشان دهيم نويسنده با هرچه گران‌تر كردن كفة ترازو به سمت لفظ و تلاش براي هنروري‌هاي زباني جانب معنا را سبك گرفته است و زيبا نوشتن را هدف نه ابزاري در خدمت معنا دانسته است.

نفثه ‏المصدور، پارناسیسم، هنر براي هنر، زیبایی‌شناسی، آرایه‌های ادبی