بررسی تطبیقی برخی از گویش های کهن حاشیه خلیج فارس

زبان‌های ایرانی با توجه به معیارهای اولیه برون زبانی و به طور قراردادی به سه دوره تقسیم کرده‌اند که شامل زبان‌های ایرانی باستان [ اوستا- فارسی باستان- سکایی- مادی- پارتی- آراخوسیایی ] و زبان‌های ایرانی میانه [بلخی- سکایی- سغدی- خوارزمی (از گروه میانه شرقی) و فارسی میانه کتیبه‌ایی و فارسی میانه پهلوی و فارسی میانه ترفانی و فارسی میانه اشکانی] و زبان‌های ایرانی نو [پشتو، کردی، آسی، بلوچی، دری، معیار و...] می‌باشد (راهنمای زبان‌های ایرانی، 60:1386). زبان‌های ایرانی نو زبان‌هایی هستند که پس از فتح ایران به دست مسلمانان در سال 31ق/651 م، به تدریج در مناطق مختلف پدیدار شدند و با آنکه برخی از آن‌ها همزمان با برخی از زبان‌های ایرانی میانه رایج بودند، از لحاظ ساختاری تحول‌هایی در آن‌ها مشاهده می‌شود که آن‌ها را از زبان‌های ایرانی میانه متمایز می سازد، مهم‌ترین و متداول‌ترین زبان ایرانی نو، فارسی دری است. دیگر زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو را که شمارشان به صدها می‌رسد، بر پایه قرابت‌های ساختاری و جغرافیایی به دو گروه غربی و شرقی تقسیم می‌کنند (تاریخ زبان‌های ایرانی، 164:2009). به لحاظ تاریخی، ایرانی نو، مانند هر اصطلاحی که برای تعریف یک دوره زبانی بکار می‌دهد، از منظر جامعه شناسی زبان با تأکید بر زبان یا زبان‌های غالب تعیین می‌شود. که در مورد ایرانی نو، فروپاشی شاهنشاهی ساسانی در سده هفتم میلادی و سده‌های بعدی اسلامی شدن نواحی ایرانی زبان، زمینه پیدایش فارسی نو را به عنوان زبان جدید غالب از لحاظ فرهنگی، از میان مجموعه پیچیده‌ای از چند زبان فراهم آورده شد. نگارش ایرانی نو در سده نهم میلادی آغاز می‌شود. انبوه متون فارسی دری که تاریخشان از سده دهم میلادی تا سده دوازدهم میلادی است و عمدتاً، ولی نه منحصراً، در شمال شرقی و آسیای مرکزی پدید آمده‌اند، شواهد کافی از تفاوت‌های گویشی به دست می‌دهند که بسیاری از آن‎‌ها ناشی از گویش‌های محلی غیرفارسی است. طی سده‌های اسلامی شدن، گذشته از فارسی یا گونه‌های آن به زبان‌های ایرانی غیرفارسی که معمولاً منطقه‌ای و غالباً برای فعالیت‌های ادبی با انگیزه‌های دینی بوده است. که پشتوی ایرانی شرقی شامل آن می‌شود. وانگهی در تواریخ محلی، سفرنامه‌ها، و اشعار محلی و نیز اشعار طنز و نیز در نوشته‌های اقلیت‌های محلی در طول تاریخ ایران و در سراسر نواحی ایرانی زبان که مایل به حفظ گویش‌های محلی بوده‌اند، واژه‌های گویشی بسیاری را می‌توان یافت. در حالی که بیش‌‎تر از این واژه‌ها را ایرانی نو در نظر می‌آورند (راهنمای زبان های ایرانی، 410:1383).

زبان‌های ایرانی باستان، زبان‌های ایرانی میانه، زبان‌های ایرانی نو، اتیمولوژی،تحول آوایی