بررسی توانمندی تحصیلی و نگرش مذهبی در دانش آموزان دختر 14 تا 17 ساله شهر زاهدا ن

مقدمه منبع و سرچشمهی ارزشهای هر جامعه ای دین و اعتقادات مذهبی است. داشتن باور و نگرش مذهبی و پیروی از آن، نیاز انسان است. و این نیاز در همهی دورانها مطرح بوده است. بنابراین نگرش دینی فرآیند پاسخگویی آگاهانه و هوشمندانه انسان به ایدئولوژی و تعالیم مذهبی، مراسم و مناسک دینی متناسب با اعتقادات دینی خودشان است )خسروی، 1395 . ) تاثیرات دین و باورهای دینی بر جنبه های مختلف جسم و روان افراد بر هیچ کس پوشیده نیست. دین حقیقتی است که در جنبه ها و ابعاد گوناگون زندگی انسان حضور جدی و قابل توجهی دارد. تحقیق در باب دین یا دین پژوهی نیز عرصه ها و شاخه های متعددی یافته است. به گونه ای که رشته های علمی بسیاری در زمینه های مختلف بشری تدوین و تکوین پیدا کرده اند که در این بین می توان به روان شناسی دین اشاره کرد. افزایش تحقیقات در زمینه های گوناگون نظیر مذهبی بودن، نیاز به مذهب، تاثیر دین بر سلامت جسم و بهداشت روانی و.... بسیار چشمگیر بوده است )روحانی و معنوی پو ر، 1387 (. ویلیام جیمز ) 1359 ( بیان می کند که ایمان یکی از قوایی است که بشر به کمک آن زندگی می کند و نبودن آن در حکم سقوط بشر است. وی همچنین بیان داشته است که موثرترین داروی شفابخش نگرانی ها، ایمان و اعتقاد مذهبی است. دیدگاه یونگ، دین یک حالت خاص روح انسانی است که بر طبق معنای اصلی کلمه دین در زبان لاتین می توان آن را چنین تعریف کرد: دین یک حالت مراقبت، تذکر و توجه دقیق به بعضی از عوامل موثر است که بشر نام قدرت قاهره را به آن اطلاق می کند )به نقل از کشاورز و مهرابی، 1388 .) در واقع دین و دین داری حقیقتی است که پیوسته با بشر بوده و شالوده زندگی وی را تشکیل می دهد. پس می توان نتیجه گرفت که دین و مذهب از ارکان اصلی فرهنگ هر ملتی است، جامعه را هویت انسجام می بخشد و در افراد جامعه حس همبستگی به وجود می آورد. در میان ارزش ها و باورهایی که در شکل دادن به روش زندگی افراد نقش مهمی ایفا می کنند، ارزش ها و اعتقادهای دینی، از مهم CHCS2019, 25 شهریور 1398 ترین آنهاست.تحقیقاتی که درباره کنش های دین در حیطه روان شناسی انجام گرفته است نشان می دهند که، عمل به باورهای دینی با بهداشت جسمی و روانی ) Logan Stoland, 2019 ( مسائل اجتماعی، وگرایش نداشتن به سمت بزهکاری ) Kelly, Polanin, Joon Jang, Johnson, 2015 ( کاهش افکار خودکشی و اقدام به آن ) Alothman, Fogarty, 2020 ( کاهش افسردگی ( Braam, Koeing, 2019 ( و اضطراب) Bonelli, Et al, 2012 ( ارتباط دارد . نگرش مذهبی عبارت است از اعتقادات منسجم و یکپارچه توحیدی که خداوند محور امر بوده و ارزشها، اخلاقیات، آداب و رسوم رفتارهای انسانی را با یکدیگر و با طبیعت خویش تنظیم مینماید. نگرش مذهبی را اینچنین مطرح میکنند: نگرشها، نظم معینی در احساسات، افکار وآمادگی فرد برای تأثیر گذاشتن در برخی از جنبههای محیط خود است. هر نگرش سه جزء دارد. جزء اول، احساسات است که به آن جزء عاطفی میگویند. جزء دوم را جزء شناختی گویند و سرانجام آمادگی برای عمل است که آن را جزء رفتاری می نامند. به عبارتی دیگر منظور از نگرش مذهبی، نگرش نظامداری از باورها و اعمال نسبت به امور مقدس است. ایستاری است که معطوف به امر مقدس در دو بعد آشنایی و دین باوری می شود، نگرش به امور ماورائی است که احراز و تقویت آن یگانگی، ثبات، استمرار و پایداری فرد در جامعه را موجب میشود )اکبریان، 1395 .) از مولفه های توانم ندی تحصیلی خود کارآمدی می باشد. نحوه عمل هرکس در یک موقعیت خاص به تقابل شرایط رفتاری، محیطی، و شناختی ، به ویژه شناختی بستگی دارد؛ این عامل با باورهایی مرتبط است که به افراد نشان میدهد آیا میتوانند رفتارهایی را انجام دهند که در موقعیتهای ویژه به پیامدهای مطلوب بینجامد یا نه. بندورا ) 1997 ( این انتظارها را خود کارامدی نامید. به نظر وی باورهای فرد در مورد خودکارآمدی شخصی، بر جریان عمل، مقدار تلاش، مدت زمان پافشاری بر تلاش در مواجهه با موانع و تجربه های شکست و انعطا ف پذیری در عقب نشینی تأثیر میگذار د ) Fiest, 2006 (. خودکارآمدی یکی از مفراهیم کلیدی در نظریه شناختی اجتماعی بندورا است. این مفهوم همراه با برخی عوامل شناخت ی اجتماعی دیگر، نقش مهمت ری در دستیابی به موفقیت و حفظ سلامت فرد دارد )توکلی زاده، تبری و - اکبری، 2015 (. این مفهوم به قضاوت فرد در توانایی های خود در انجام یک کار خاص و یا تطبیق با شرایط خاص مرتبط میشود ) Sim, Moon, 2015 ( و به باورهای افراد در مورد کفایتشان به این که در یک کار تا چه اندازه ای موفق هستند اشاره دارد ) Lai, 2014 .) منظور از خودکارآمدی، احساس شایستگی و کفایت در کنارآمدن با زندگی است و در واقع عبارت است از یک عقیده محکم که ما بر اساس منابع اطلاعاتی مختلف، توانایی هایمان را ارزیابی می کنیم ) Jain, Dowson, 2009 .) نتایج تحقیقات بیانگر ارتباط باورهای دینی و معنوی با خودکارآمدی است، برای نمونه پژوهش ) Adegbola, 2007 ( پیرامون رابطه معنویت با خودکارآمدی مشخص شد که بین این متغیرها، رابطه معنادار وجود دارد. پژوهش علی مهدی و همکاران ) 1391 ( نیز نشان داد که بین هوش معنوی و خودکارآمدی عمومی دانش آموزان رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. از آنجا که مذهب به اعتقاد برخی پژوهشگران با تأثیر بر سبک زندگی و چگونگی حل تعارضهای ارزشی به دو سؤال اساسی انسان دربارة هدف زندگی و معنای فعالیتها و استعدادهای وی پاسخ میدهد و به این ترتیب به وحدت یافتگی سازمان روانشناختی و معنوی و خودنظ م دهی انسان کمک میکند. پس به احتمال زیاد سازش یافتگی انسان با مسائل زندگی، مستلزم پاسخ به خو استه های مهمی است که انسان در پی پاسخگویی به آنهاس ت، از جمله این خواسته ها و نیازها می توان به تلاش برای پیشرفت و رسیدن به اهداف و... اشاره کرد )قاسمی اهری، 1388 .) از دیگر مولفه های توانمندی تحصیلی انگیزش می باشد. انگیزه پیشرفت به عنوان یکی از انگیزههای مهم اجتماعی و یکی از ویژگیهای شخصیتی هر فرد، بین افراد متفاوت است و بر اساس آن میتوان رفتارهای خاصی را پیشبینی کرد. انگیزةپیشرفت،گرایشی است برای ارزیابی همه جانبۀ عملکرد خود با توجه به عالیترین معیارها، تلاش برای موفقیت در عملکرد و برخورداری از لذتی که با موفقیت در عملکرد همراه است )سیف، 1388 . ) با توجه به تأثیر مذهب و دینداری بر انگیزش پیشرفت، نباید از این مسئله غافل بود که عوامل زیادی وجود دارند که سطح انگیزش پیشرفت افراد را تحت تأثیر قرار میدهند و بهتر است بررسیهای گستردهتری بر انگیزش انجام شود تا به نتایج همهجانبهتری در حوزة CHCS2019, 25 شهریور 1398 ارتقای کیفیت آموزش برسیم )هاو، 1384 به نقل از عباسی، خادمی و نقش، 1394 (. یکی از مسائل مهم در حوزة آموزش، توجه به عوامل روانشناختی است. خودشناسی یکی دیگر از مولفه های توانمندی تحصیلی می باشد. خود شناسی امری نسبی است؛ چون موجودیست که نمی توان او را به طور کامل شناخت. موضوع قابل تعمق در اهمیت خود شناسی و انسان شناسی اینست که بزرگترین صاحبنظران و اندیشمندان دنیا در علوم مختلف اعم از ریاضیات، فیزیک، شیمی، فلسفه، عرفان، خداشناسی و غیره دارای جملات ازشمند و قابل تعمقی درباره انسان شناسی هستند و هر کسی کهمی تواند کار خارق العاده ای انجام دهد و یا اندیشه برتری دارد؛ به نسبت بیشتری از این شناخت ها برخوردار است. انسان موجودیست که از وجودش آگاه است ولی متاسفانه این آگاهی اش را از یاد می برد؛ و در ناخودآگاهش زندگی می کند ( https://maneghahreman.com (. نتایج مطالعات انجام شده در زمینه تصمیم گیری و اعتقاد به مذهب نشان می دهد که بین تصمیم گیری و باورهای دینی رابطه معنا دار وجود دارد )میمندی و برغمدی، 1389 .) با توجه به آنچه که گذشت پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ به این سوال است که آیا بین توانمندی های تحصیلی و نگرش مذهبی درونی در دانش آموزان رابطه وجود دارد؟ فرضیه: بین توانمندی تحصیلی و نگرش مذهبی درونی در دانش آموزان رابطه وجود دارد . روش: طرح این پژوهش در حیطه تحقیقات توصیفی جای می گیرد. بدین ترتیب که هیچ کدام از متغیرهای تحقیق مورد دستکاری واقع نمی شوند و فقط به اندازه گیری و بررسی آنها پرداخته می شود. از آنجایی که در تحقیق حاضر فقط به شناسایی ارتباط بین توانمندی تحصیلی و نگرش مذهبی درونی دانش آموزان تاکید می شود، دستکاری متغیرهای پژوهش صورت نگرفته و بر اساس مفروضات طرح های توصیفی می توان از روش اجرایی همبستگی استفاده نمود. جامعه آماری مطالعه حاضر کلیه دانش آموزان دختر دبیرستانی شهر زاهدان می باشد که در سال تحصیلی 95 – 94 مشغول به تحصیل می باشند. مطابق آمار آموزش و پرورش منطقه، حجم این جامعه برابر با 5000 نفر می باشد. در مطالعه حاضر برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شد. روش نمونه گیری بدین ترتیب بود که مدارس مورد پژوهش از میان مدارس ابتدائی پسرانه منطقه چهارم به شیوه خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند، در مرحله بعد با مراجعه به مدارس انتخابی و کلاس های درسی که به عنوان خوشه در نظر گرفته شدند، و اقدام به توزیع پرسشنامه ها شد. 356 نفر از دانش آموزان دختر دبیرستانی مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار پژوهش توانمندی تحصیلی پرسشنامه اثربخشی الگوی چندمحوری شفیع آبادی بر توانمندی تحصیلی روانی دانش آموزان، پرسشنامه ای محقق ساخته می باشد. این - مقیاس دارای 25 گویه و 4 مولفه می باشد و با یک مقیاس لیکرت پنج درجهای )کاملا مخالفم تا کاملا موافقم( که هر ماده دارای ارزشی بین 1 تا 5 است و با سؤالاتی مانند: )من احساس می کنم که دارای ظرفیت ها و توانایی هایی هستم که میتوانم در تحصیلاتم موفق شوم.( اثربخشی الگوی چندمحوری شفیع آبادی بر توانمندی تحصیلی روانی دانش آموزان میسنجد. اعتبار یا روایی با این مسئله سر و - کار دارد که یک ابزار اندازه گیری تا چه حد چیزی را اندازه می گیرد که ما فکر می کنیم ) سرمد و همکاران ، 1390 (. در پژوهش )عباس نژاد، 1394 ( روایی پرسشنامه توسط اساتید و متخصصان این حوزه تأیید شده است. قابلیت اعتماد یا پایایی یک ابزار عبارت است از درجه ثبات آن در اندازه گیری هر آنچه اندازه می گیرد یعنی اینکه ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می CHCS2019, 25 شهریور 1398 دهد) سرمد و همکاران، 1392 (. در پژوهش )عباس نژا د، 1396 ( پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ بالای 70 / 0 به دست آمده است. از طرفی آلفای کرونباخ گزارش شده در پژوهش حاضر نیز 9 / 0 است. جهت گیری مذهب ی آلپورت و راس در سال 1950 این مقیاس را برای سنجش جهت گیری های درونی و بیرونی مذذهب تهیذه کردنذد ایذن آزمذون در سذال 1379 ترجمه و هنجاریابی شده است و شامل 21 عبارت است. نحوه نمره گذاری این پرسشنامه به صورت طیف لیکرت 4 درجه ای نمره گذاری میشود. جان بزرگی اعتبار این مقیاس را در یک گروه نمونه 235 نفری از دانشجویان دانشگاه های تهران با اعتبار 73 / 0 بر اساس آلفای کرونباخ گزارش کرده است ) حجی پور ، 1390 ، ص 569 ( بذرای بررسذی روایذی در پذژوهش شذفیعی و همکذاران ) 1391 ( ، از تحلیل مولفه های اصلی با چرخش ابلیمین استفاده شد و ساختار ساده ی دو عاملی به دست آمد کذه مذی توانسذت بذه ترتیذب 02 / 14 و 06 / 28 از واریانس جهت گیری مذهبی را بیان کند. در بررسی پایایی مقیاس یاد شده ، آلفای کرونباخ جهت گیری مذهبی بیرونی 71 / 0 ، و جهت گیری درونی 62 / 0 به دست آمد. آلپورت و راس در سال 1950 این مقیاس را برای سنجش جهت گیری های درونی و بیرونذی مذهب تهیه کردند. در مطالعات اولیه ای که بر مبنا صورت گرفت ، مشاهده شد که همبستگی جهت گیری بیرونی با درونی 21 / 0 است ) عسکری ، 1391 ، ص 81 ()گراوند و همکاران 1391 (. لازم به ذکر است در پژوهش حاضز از مولفه جهت گیری مذذهبی درونذی اسذتفاده شد. همچنین در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ گزارش شده برای پرسشنامه مذکور 655 / 0 است. جدول 1 مشخصههای آماری نگرش مذهبی در آزمودنیها - متغیر میانگین انحراف استاندارد چولگی کشیدگی کمینه بیشینه نگرش مذهبی درونی 7 / 21 15 / 4 557 / 0 19 / 1 10 36 چنانچه در جدول ) 1 نمره » نگرش مذهبی درونی « ( مشاهده م یشود، آزمودن یها بهطور متوسط در 7 / 21 و انحراف استاندارد 15 / 4 ب ه دست آوردند؛ از طرفی کمترین مقدار گزار ششده برای نگرش مذهبی درونی 10 و بیشترین مقدا ر 36 اس ت؛ از طرفی شاخصهای مربوط به چولگی و کشیدگی هیچکدام از عاملها از مرز 2 ± عبور نکرده است؛ بنابراین میتوان گفت که توزیع داد هها برای هریک از متغیرهای پژوهش نرمال است . جدول 2 میانگین و انحراف استاندارد آزمودنیها در مؤلفههای توانمندی تحصیلی - متغیر میانگین انحراف استاندارد احساس خودکارآمدی 7 / 21 72 / 2 انگیزش 9 / 17 48 / 2 خودشناسی 1 / 35 15 / 4 تصمیم گیری مناسب و به موقع 9 / 31 28 / 5 کل 6 / 26 65 / 3 چنانچه در جدول ) 2 ( مشاهده م یشود، بالاترین میانگی نهای گزار ششده به ترتیب مربوط به زیر مقیا سهای خود شناسی ) 1 / 35 ، ) تصمیم گیری مناسب و به موقع ) 9 / 31 (، احساس خود کارآمدی ) 7 / 21 ( و انگیزش ) 9 / 17 ( است. CHCS2019, 25 شهریور 1398 جدول 3 آزمون کولموگرا ف اسمیرونف جهت بررسی نرمال بودن دادهها - - متغیرها آمارهی اسمیرونف سطح معنیداری احساس خودکارآمدی 2 / 0 094 / 0 انگیزش 112 / 0 126 / 0 خودشناسی 097 / 0 178 / 0 تصمیم گیری مناسب و به موقع 064 / 0 135 / 0 توانمندی تحصیلی 2 / 0 14 / 0 بر پایه اطلاعات جدول ) 3 ( سطح معنیداری در همه متغیرهای پژوهش بزر گتر از 05 / 0 است، یعنی متغیرها دارای توزیع نرما ل میباشند . جدول 4 خلاصة مدل همبستگی متغیرها و ضرایب بتا تحلیل رگرسیون با روش ورود - مدل R 2R B SE Beta t sig 6 / 25 32 / 2 05 / 11 000 / 0 احساس خودکارآمدی 219 / 0 092 / 0 141 / 0 37 / 2 018 / 0 انگیزش 218 / 0 047 / 0 207 / 0 100 / 0 126 / 0 07 / 2 039 / 0 خودشناسی 078 / 0 067 / 0 079 / 0 16 / 1 243 / 0 تصمیم گیری مناسب و به موقع 07 / 0 05 / 0 089 / 0 38 / 1 168 / 0 جدول ) 4 ( نشان م یدهد که ضریب بتا برای متغیر احساس خودکارآمدی ) 141 / 0 = β ( است که در سطح 05 / 0 معنادار است ( 05 / 0 > P(؛ ضریب بتا برای متغیر انگیزش ) 126 / 0 = β ( است که معنادار که در سطح 05 / 0 معنادار است ) 05 / 0 > ضریب بتا برای متغیر خودشناسی ) 079 / 0 = β ( است که در سطح 05 / 0 معنادار نیست ) 05 / 0 < P (؛ همچنین ضریب بتا برای متغیر تصمیم گیری مناسب و به موقع ) 089 / 0 = β ( است که معنادار نیست ) 05 / 0 < P (. بر این اساس میتوان گفت: احساس خودکارآمدی و انگیز ش توانستند متغیر نگرش مذهبی درونی را پیشبینی کند؛ از طرفی نتایج نشان دادند مقدار 2R برابر با 047 / 0 است و نشان میدهد که 7 / 4 درصد واریانس یا تفاو تهای فردی در نگرش مذهبی درونی مربوط به واریانس یا تفاو تهای فردی در مؤلف هه ای توانمندی تحصیلی است . بحث و نتیجه گیر ی نتیجه حاصل از آزمون فرضیه پژوهش نشان داد که ضریب بتا برای متغیر احساس خودکارآمدی ) 141 / 0 = β ( است که در سطح 05 / 0 معنادار است ) 05 / 0 > P(؛ ضریب بتا برای متغیر انگیزش ) 126 / 0 = β ( است که معنادار که در سطح 05 / 0 معنادار است ) 05 / 0 > P ؛) ضریب بتا برای متغیر خودشناسی ) 079 / 0 = β ( است که در سطح 05 / 0 معنادار نیست ) 05 / 0 < P (؛ همچنین ضریب بتا برای متغیر تصمیم گیری مناسب و به موقع ) 089 / 0 = β ( است که معنادار نیست ) 05 / 0 < P (. بر این اساس م یتوان گفت: احساس خودکارآمدی و انگیزش توانستند متغیر نگرش مذهبی درونی را پیشبینی کند؛ از طرفی نتایج نشان دادند مقدار 2R برابر با 047 / 0 است و نشان م یده د که 7 / 4 درصد واریانس یا تفاو تهای فردی در نگرش مذهبی درونی مربوط به واریانس یا تفاوتهای فردی در مؤلف ههای توانمندی تحصیلی است. نتیجه حاضر با نتایج پژوهشگرانی چون سلیمانی فر و شعبانی ) 1392 (، رحمانی و اسماعیلی شاد ) 1395 (، عباسی و همکاران ) 1394 (، قاسمی اهری ) 1388 ( همسو می باشد . CHCS2019, 25 شهریور 1398 خودکارآ مدی که به عنوان یک میانجی شناختی عمل میکند، شناخت، افکار و احساسات افراد را تحت ترأثیر قررار میدهد، چرا که وقتی فراگیران در معرض رویدادهای منفی، تجربیات جدیدی را موقعیت های استرس زای تحصیلی قرار میگیرند احساس خودکارآمدی بالا به آنها کمک می کند تا بتواند آن رویدادها و موقعیتها را اداره و کنترل کنند و در نتیجه خود را در برابر بسیاری از مسائل روانی محاف ظت کنند )سلیمانی فر و شعبانی، 1392 (. در حالی که با خودکارآمدی کم، تفکرات بدبینانه درباره توانایی های خود دارند. چنین افرادی در هر موقعیتی که بر اساس نظر آن ها از توانایی هایشان فراتر باشد دوری می کنند )رحمانی و اسماعیلی شاد، 1395 ( و در برخورد با موقعیت های تهدیدزا و استرس آور نمی توانند عمل کرد خوبی داشته باشند و در نتیجه به کاهش سازگاریشان با موقعیت منجر شود )سلیمانی فر و همکاران 1391 (. از طرف دیگر می توان گفت: از طرف دیگر، نگرش و باورهای مذهبی با ایجاد قدرت تحمل و صبر در برابر نا ملایمات و سختی ها از عوامل مؤثر برای ایجاد احساس اطمینان و افزایش سازگاری در زنردگی است. در مجموع عواملی همچون نگرش مثبت به دنیا و ایجاد امید و انگیزه، معنا و هدف در زندگی و پذیرش راحت تر حوادث آسیب زا، احساس کنترل و پیش بینی از طریق اعمالی همچون دعا کردن، استفاده از الگوهای تصمیم گیری مناسب به ویژه در ناملایمات زندگی، سازگاری بالاتر در افراد را تبیین میکند )پورنیکدست و همکاران، 1393 ، 82 (. همچنین در تبیین ارتباط نگرش مذهبی و انگیزش می توان گفت: مذهبی بودن و داشتن عقاید دینی باعث سلامتی بالا، خودکارامدی بالا، عزت نفس بالا، روابط اجتماعی مفید و مؤثر، اضطراب و افسردگی کمتر و ده ها پیامد مثبت دیگر در انسان میشود و با داشتن چنین ویژگی هایی است که باعث پیشرفت جامعۀ بشری میشود. دانشتن نگرش مذهبی بالا می تواند موجب کاهش استرس و افزایش و بهبود عملکرد و به دنبال آن انگیزش بالا می شود )عباسی و همکاران، 1394 .) در تبیین عدم ارتباط خودشناسی و تصمیم گیری مناسب و به موقع نیز می توان گفت تا کنون پژوهشی که به توانمندی تحصیلی دانش آموزان با نگرش مذهبی پرداخته شده باشد یافت نشد.

توانمندی تحصیلی، نگرش مذهبی