کنکاشی پیرامون جایگاه تشیع و تصوف در ساختار سیاسی دولت صفویه

صفویان نخستین سلسله ي حکومتی ایران بودند که توانستند ترکیبی پررنگ و نتیجه بخش بین تصوف و تشیع ایجاد نموده و شالوده ي حکومت خود را بر آن قرار دهند. این دو عنصر مهم نقش تعیین کننده اي در سیاست هاي مختلف نظامی، اقتصادي، مذهبی و در مجموع رفتارهاي حکومتی آنان داشت. تشیع به عنوان اصلی ترین اندیشه ي حکومتی صفویان دگرگونی هاي گسترده اي را در جامعه ي ایران به وجود آورد. با این وجود رفتارهاي مذهبی شاهان صفوي در برخورد با تشیع و علماي آن یکسان نبود. اخراج گروهی از علماي شیعه از ایران و دعوت از علماي جبل عامل لبنان در زمره این رفتارهاي متفاوت بود. علماي جبل عامل کوشیدند تا نظریات حکومتی شیعه را در ایران پیاده کنند اما به زودي دریافتند که هدف اصلی از فراخواندن آنان به ایران بیشتر به منظور استواري بخشیدن به حیات سیاسی شاهان شیعه مذهب بوده است. با این وجود آنها از تلاش بی وقفه ي خود براي در اختیار گرفتن و یا حداقل زیر نفوذ قرار دادن قدرت سیاسی دست برنداشتند و توانستند در زمان برخی از پادشاهان ضعیف صفویه بر امور مسلط شوند. بعد از تشیع، تصوف دومین عامل قدرت یابی پادشاهان صفویه بود. صفویان قبل از آن که باورهاي شیعی را در خدمت اهداف سیاسی خود بگیرند و گرایش هاي سیاسی از خود نشان دهند در عالم تصوف سیر می کردند. آنان در ادامه راه کوشیدند تا از طریق اندیشه هاي صوفیانه به قدرت دنیایی دست یابند. این تلاش به ویژه بعد از بخشیده شدن گروهی از اسراي عثمانی از طرف تیمور گورکانی به خواجه علی سیاه پوش از سرعت بیشتري برخوردار شد. صوفیان صفویه که رهبران خود را تا سر حد جان اطاعت می کردند مهم ترین ابزار نظامی صفویان در دست یابی به قدرت سیاسی بودند. با این همه مدتی بعد دکتر یوسف متولی حقیقی استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد Motavali Haghighi _ yosef@yahoo. com پژوهش نامه تاریخ – سال سوم – شماره یازدهم 170 از تشکیل سلسله صفویه، بروز برخی از تند روي ها و مستمسک قرار دادن بعضی از تعالیم صوفیانه باعث ایجاد تعارضاتی بین پادشاهان صفوي و جماعت صوفیه شد. رهبران صفویه براي کاستن از این تعارض پیوندهاي صوفی گرایانه خود را با مریدان کاهش دادند که این موضوع در دراز مدت به تضعیف صوفیان و در نتیجه کاهش قدرت صفویان منجر شد.

صفویه، تاریخ ایران، تشیع، تصوف، رقابت علما و صوفیان.