آینده پژوهی برنامه ریزی توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان ورزقان)

داشتن نگرشی ویژه به مقوله توسعه روستایی در قالب اهداف مشخص و در پرتو آینده‌نگاری دقیق می‌تواند راهگشای مسائلی باشد که امروزه جامعه روستایی را در بر گرفته و می‌توان فاکتورهای مؤثر را شناسایی نموده و به سناریو‌نگاری پرداخت. تحقیق حاضر با این هدف و در قلمرو پراگماتیسم - به‌عنوان پارادایم روش‌شناسی ترکیبی- به آینده‌نگاری توسعه روستایی پرداخته است. لذا ازلحاظ روش‌شناسی مربوط به روش‌های ترکیبی (آمیخته) بوده و بر اساس هدف از نوع کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی- تحلیلی و به لحاظ زمان از نوع آینده‌نگاری است. با توجه به نیاز تحقیق، از تعداد چهار حجم نمونه مختلف برای گردآوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌های مربوط به بخش‌های «تحلیل اثرات ساختاری»، «تعریف وضعیت‌های احتمالی» و «تهیه سبد سناریو» استفاده شده است که شامل متخصصان در این زمینه است. برای شناسایی فاکتورهای کلیدی از ترکیب روش «مرور رسانه» و «STEEP (V)» و با استفاده از نرم‌افزار اطلس. تی.آی از تعداد 362 عنوان مقاله از 6 مجله معتبر در بازه زمانی 1397-1393 استفاده شده است. برای محاسبه روایی، از روش و تکنیک روایی محتوایی و صوری و برای سنجش پایائی پرسشنامه‌های تحقیق از روش آلفای کرونباخ (86/0) استفاده شده است. تحلیل ساختاری به روش میک‌مک نشان می‌دهد تعداد 56 عامل که ‌در حوزه‌های (اجتماعی، فناورانه، اقتصادی، بوم‌شناسی، سیاسی) استخراج ‌شدند، الگوی پراکندگی متغیرهای مؤثر حاکی از ناپایداری سیستم دارد. عوامل «توسعه مشارکت زنان در امور اجتماعی، مهاجرت، توسعه سلامت و کیفیت زندگی» از حوزه اجتماعی؛ عامل «توسعه ICT» از حوزه فناورانه؛ عامل «کارآفرینی روستایی» از حوزه اقتصادی و عامل «هویت مکانی» از حوزه ارزش‌ها، متغیرهای تأثیرگذار بر آینده برنامه‌ریزی توسعه روستایی شهرستان ورزقان هستند. بر اساس وضعیت‌های احتمالی آینده پیش‌رو تعداد 33 وضعیت مختلف برای 11 فاکتور کلیدی طراحی شد که گزارش سناریو ویزارد نشان‌دهنده تعداد دو سناریوی قوی، 7894 سناریوی ضعیف و 42 سناریوی با سازگاری بالا می‌باشد. درنهایت، در افق برنامه هفتم توسعه، تعداد 15 سناریو که به‌عنوان سناریو‌های ایستا یا باورکردنی مطرح است انتظار می‌رود کمرنگ بودن توسعه مشارکت روستایی در فرایند برنامه‌ریزی‌ها همچنان در برنامه هفتم توسعه نیز مطرح باشد.

برنامه‌ریزی، توسعه روستایی، آینده‌پژوهی، سناریوپردازی، روش آمیخته