نگاهي به جايگاه نمادها در اشعار احمد شاملو

عدم آزادی بیان از عمده ترین دلایل پیدایش دلالت هاي ضمني در شعر معاصر ایران است. پس از کودتای 1332 به یک باره همۀ فریادها خاموش شد و همۀ هیجان ها فرو نشست و فعالیت احزاب و محافل روشنفکري متوقف شد. اهل قلم که همۀ راه ها را بسته «نماد» یکی از ابزارهای مهمّ بیان غیر مستقیم است. مسألۀ اصلی این پژوهش آن است که شاملو چگونه نماد را به کار گرفته و به چه اهدافی از آن استفاده کرده است؟ بدین منظور پس از بررسی تعریف و سابقۀ نماد، به استخراج نمادهای اشعار شاملو و بررسی آنها به منظور دریافت معانی نهفته در پسِ هر نماد پرداختیم. نتایج پژوهش نشان می دهد که نبود آزادی بیان و خفقان حاصل از کودتای 1332 شاملو و بسياري از شاعرانی را که دغدغۀ بیان مسائل اجتماعی و سیاسی داشتند، به بیان نمادین واداشت. شاملو براي افزودن بر دايرة دلالت هاي ضمني و گسترش عمق و عرصة معنا، در اشعارش از نماد بهرة فراواني برده است و همين امر يكي از رازهاي پيچيدگي و ابهام شعر اوست. آنچه مسلم است نمادهاي شاملو برگرفته از عقايد و انديشه هاي سياسي و اجتماعي اوست. وي در نماد پردازي هايش از فرهنگ هاي مختلف ايراني، مسيحيت و تلميح به شخصيّت هاي ملّي و مذهبي و... و نيز از عناصر موجود در طبيعت به ميزان فراواني بهره برده است. پايبندي شاملو به جريان هاي خاصّ سياسي و اجتماعي، شعر او را از اشعار مكتب سمبوليسم دور مي كند؛ چراكه آنان براي شعر رسالت اجتماعي قائل نيستند؛ بلكه دنياي فرا واقعي ذهن خويش را به تصوير مي-كشند.

شعر معاصر، دلالت‌هاي ضمني، نماد، شاملو