در باب ضرورت شکل گیری جامعه شناسی در ایران؛ تاملی جامعه شناختی بر کتاب سیاحت نامه ابراهیم بیگ، زین العابدین مراغه ای

زین العابدین مراغه ای در"کتاب سیاحت نامه ابراهیم بیگ"، به نوعی مطالعه نقادانه و اجتماعی ایران در اوایل قرن19 می پردازد. این کتاب تاثیر خاصی در آگاهی مردم و انقلاب مشروطه داشته است. بهره گیری از زبان ساده رمان و سفرنامه نویسی، ضمن آن که درراستای تفکرات جهان بینی مدرن می باشد، به دلیل قابلیت این شیوه ادبی در بازتاب اندیشه ها و وضعیت اجتماعی زمانه نیز می باشد. این شیوه خاص بیان، ضرورت ایجاد علم جامعه شناسی با رویکرد انتقادی را نوید می دهد. مقاله حاضر توجه به مسایل اجتماعی و تلاش جهت دست یابی به عوامل اجتماعی و فرهنگی آن را نوعی تفکر اجتماعی در نظر می گیرد. از آنجا که متن عنصر اصلی تحلیل این مقاله است، از روش مطالعه موردی کیفی سود جسته ایم. توجه به آداب و رسوم نشان از مطالعات مردم شناسانه مراغه ای دارد. به علاوه نویسنده به منظور افزودن بر تأثیر کلام خود از شیوه ی تطبیقی نیز استفاده می کند و مدام در حال مقایسه نواحی مختلف ایران و جهان است. مراغه ای در این کتاب ضمن ترسیم وضعیت اقتصادی-سیاسی- اجتماعی و فرهنگی جامعه، به نوعی آسیب شناسی اجتماعی دست می زند و نیاز به وجود علمی نقاد را یادآور می شود. کشمکش های قومی، بی فرهنگی، بی توجهی به تولید و اقتصاد داخلی، تجمل گرایی، نابرابرهای عمیق طبقاتی، عدم وجود مطبوعات و نظام-آموزشی، بی عدالتی،خودکامگی و ناکارآمدی طبقه حاکم، تنبلی و کاهلی، خرافه پرستی و بی توجهی به نقش انسجام بخش دین و فقدان همبستگی در جامعه از جمله واقعیات اجتماعی جامعه استبداد زده ایران است. مهم ترین جنبه تفکر نویسنده تحول ذهنی و جهان بینی تازه اوست. او به دنبال تغییر است با انتقاد از وضعیت موجود، نیاز به تغییر و دست یابی به مطلوب را تاکید می نماید. نویسنده جست وجوگرانه واقعیات اجتماعی را می یابد و به ریشه یابی علل آن در دو سطح؛ خرد(مردم وکنش گران) و کلان(ساختارها و نظام حکومتی) می پردازد.

جامعه شناسی، سیاحت نامه ابراهیم بیگ، زین العابدین مراغه ای، دوره مشروطه، نقد.