مفهوم و معیار رشد جزایی

در صورت ارتکاب بزه، اصل بر مسؤولیت جزایی است مگر به استناد مادة 146 قانون مجازت اسلامی که افراد نابالغ، مسؤولیت کیفری ندارند. اما اینکه این افراد در چه مرحله¬ای از دوران زندگی بالغ می¬شوند و آیا بلوغ، ویژة امور تعبدی و تشریعی است یا فرایندی بیولوژیک و روان-شناختی که از فردی به شخص دیگر و از جامعه و اقلیمی به جغرافیا و اجتماعی دیگر متفاوت و متغیر است، موضوعی است که سالها بحث محافل قضایی است و به یکی از دغذغه¬های اندیشمندان حقوقی و جرم¬شناسان بدل شده است. اصولاً بحث از بلوغ با مباحث دیگری مثل کودکی، رشد، سنّ تمییز، کمال عقل و مسؤولیت کیفری نیز در ارتباط است. با دقت نظر در سابقة جنایی تقنینی ایران تا قبل از سال 1392، قانون¬گذار نه تعریف روشنی از کودکی انجام داده بود و نه به مفهوم رشد جزایی پرداخته بود. با ورود مادة 91 به عرصة تقنینی جنایی کشور، ارتباط رشد جزایی و خدشه و شبهه¬ای که بر مسؤولیت تام کیفری اعمال می¬شود؛ به درستی مدنظر مقنن واقع شد. بر این اساس که اگر رشد در فرد قابل احراز نباشد با فرض مواردی سه¬گانه که در بحث اصلی به آنها اشاره می¬شود؛ مسؤولیت کیفری و واکنش اجتماعی ناشی از آن زائل می¬شود. در این نوشتار تلاش است تا ضمن بررسی این مواد که اصل مسؤولیت کیفری را با تردید مواجه کرده است، راه-های تشخیص رشد و کمال عقل که به نظر پزشک قانونی (یا طریق دیگری که دادگاه اقتضا بداند)، موکول شده است، مورد تبیین و کنکاش قرار گیرد.

بلوغ، رشد جزایی، قوة تمییز، کمال عقل، مسؤولیت کیفری