بررسی نقش ترغیبی در غزلیّات حافظ شیرازی با تکیه بر نظریه ی ارتباط یاکوبسن

رومن یاکوبسن، ادیب و زبان¬شناس ساختگرا در نظریه¬ی ارتباط، شش نقش برای زبان قایل شده¬:1)عاطفی 2)ترغیبی 3)ارجاعی 4)فرازبانی 5)همدلی 6)ادبی. به اعتقاد او هر هنرمندی با انتقال پیام از مجراهای این شش نقش با دیگران ارتباط برقرار می¬کند. جهت¬گیری پیام در نقش ترغیبی به سوی مخاطب است و گوینده می¬کوشد با کاربرد جمله¬های خاص با مخاطب ارتباط برقرار کند. حافظ شیرازی از شاعرانی است که محتوای بسیاری از اشعارش اخلاقی و به منظور ایجاد تغییر و اصلاح در شخصیّت ها و نهادهای اجتماعی است. از این رو، در غزل های او جمله های خطابی برای ایجاد ارتباط با مخاطب و ترغیب او به نیکی ها و فضیلت ها فراوان است. در غزلیّات حافظ، جمله های دارای ساختارِ امر و نهی و ندا نقش اصلی شان ترغیبی است و البته بعضی از شبه جمله ها و جمله¬های خبری نیز دارای نقش ضمنی ترغیبی¬اند. ساختمان جمله¬های ترغیبی دوجزیی، سه جزیی و چهارجزیی است. درون¬مایه¬های این جمله ها را می توان به سه دسته تقسیم کرد:1)دینی- عرفانی 2)فرهنگی 3)سیاسی- اجتماعی. حافظ در گزاره های ترغیبی برای تقویت ترغیب غالباً از ساخت های ترغیبی به صورت ترکیبی استفاده می کند. از بررسی نقش ترغیبی می توان نتیجه گرفت که حافظ شاعری مکالمه گرا و دارای اهداف سازنده است و بخشی از اشعار او از ماهیّت اخلاقی و تربیتی برخوردارند.

نظریه¬ی ارتباط یاکوبسن، حافظ شیرازی، نقش ترغیبی، ساختار، درون مایه.