سازمان فضایی شهر اولتان قالاسی و مکان یابی شهرهای باجروان و برزند (شهرهای سده های نخستین اسلامی) بر اساس شواهد باستان شناختی و تاریخی

چکیدۀ فارسی: با توجّه به مدارك و شواهد باستان شناسي، منطقة اردبیل از نخستین هزاره های قبل از میلاد مسکون بوده ‌است. سراسر اين منطقه از تپّه‌های باستانی يا به عبارت ديگر مناطق استقراري، كه روزگاري دژ يا شهرك يا روستا بوده اند، پوشیده شده ‌است. اين منطقه از كشور با توجّه به كيفيّت تمدّن هاي باستان نه فقط به عنوان يك منطقة رابط نقش مؤثّري را ايفا نموده، بلكه به شهادت آثار باستاني موجود، اين منطقه در دوران هاي ابتدايي و آغاز تكوين تمدّن هاي بشري به خصوص در زمينة تمدّن هاي پيش از تاريخ از قافله سالاران اين مدنيّت بوده و اين وضعيّت در دوران هاي آغاز تاريخي و تاريخي نيز ادامه مي يابد، تا آنجا كه اطّلاعات و مدارك تاريخي نشان مي دهد، اين ناحيّه در جذب تمدّن ها از يك طرف و انتقال آن به طرف ديگر و همچنين اشاعة تمدّن خود به نواحي مجاور نقش مؤثّر و مهمّي را ايفا نموده و در دوران ساسانيان يكي از مراكز مهمّ تمدّني بوده و در دوران اسلامي نيز از موقعيّت خاصّي برخوردار بوده است. به هر تقدير اگرچه مدارك به دست آمده از اين ناحيّه بسيار نادر و كمياب است، ولي هيچ گونه شكّ و ترديدي نيست كه امروز آثار باستاني متنوّعي مربوط به هر يك از تمدّن هاي گذشته، تمام پهنة اين دشت را فرا گرفته و با توجّه به نكات فوق به نظر مي رسد، ناحيّۀ اردبيل صفحه اي مكتوم از تاريخ ايران بوده و گره گشاي وقايع مبهم و وسيلة ارتباط بين وقايع معلوم، خواهد بود. در این مطالعه، سعی گردیده ماهيّت، كالبدي و باستان شناختي زیستگاه های شهری منطقۀ اردبیل در دورۀ اسلامی، که متأسّفانه امروزه هیچ اثری از آن ها بر جای نمانده است، بررسی گردیده و حتّی الامکان زوایای تاریک و پنهان موضوع را از رهگذر بررسی روشن کنیم؛ لذا مقالۀ حاضر بر آن است که ضمن مرور گفتار هاي اصلي مطرح در اين حوزۀ موضوعي، وقايع مبهم و وسيلة ارتباط بين وقايع معلوم با اطّلاعات جديد را صورت بندي و به بیان مختصر به تبیین، تشریح و تحلیل قالب های موضوع مبحث بپردازد.

اردبیل- اولتان- باجروان- برزند- آذربایجان- موقان- شهر- ارس