اندبیل قالا (خلخال) و نارین قالای (اردبیل)؛ جلوه هایی گمنام و محو شده از شکوه معماری ایرانی اسلامی

چکیدۀ فارسی: میراث تمدّن هر دیار، در حکم دریچه‌ ای است که به سوی روحیّات و خلق و خوی و آداب و رسوم ساکنین آن دیار باز می‌شود. شناختن و شناساندن آثار تمدّن و چهره های تابناک هر نقطه به حکم وظیفه بر همگان واجب است. لذا، از هر دریچه که به فرهنگ مردم در هر کجای دنیا باشد، بنگریم، یک پیام کاملاً شفّاف را از دل تاریخ بر کتیبۀ زمانۀ حک شده می‌بینیم و آن این که آینده از آن ملّتی است كه گذشتۀ خود را بهتر بشناسد. نسلی که به گذشته های دور و دراز خود پشت کند، رو به هلاکت می رود و تنها راه نجات از این مسیر مرگبار توجّه و هوشیاری عامّۀ مردم، تفهیم و درک اهمیّت آثار باستانی است. در جاي جاي اين استان آثار و نشانه هاي فرهنگي و تاريخي قوم ايراني وجود داشته و به حق مي توان اين استان را موزه و نماد بخشی از گذشتۀ پر افتخار ايران دانست. ویرانه های محوّطه های باستانی و نیز شهرها، دژها، استقرارگاه های باشکوه و آثار هنری دل انگیز که در جای جای وادی کهن و تاریخ ساز اردبیل به یادگار مانده اند، به مثابه شاهدانی زنده، مجد و عظمت، ژرفای اندیشه و بلندای سطح فرهنگ و تمدّن ساکنان آن را فریاد می زنند و بیننده را چنان مسحور خود می‌سازند که بی‌اختیار به درون زمان و فضای ویژۀ آن ها کشیده می‌شود و خود را در جهانی از روشنایی، لطافت و سبکبالی احساس می‌کند. از این رو، جای شگفتی نیست که اردبیل دیاری با قدمتی به بلندای تاریخ و میدانگاه باستانی گسترده ای است که سیمایی از گذشتۀ درخشان و تمدّن باستانی این مرز و بوم و گنجینه ای گمنام و پرغنا از هنر معماری و فرهنگ و تمدّن اسلامی را در جلوه گاه حضور به تماشا گذاشته و در طول تاریخ می توان در سینۀ کوه ها و بر بستر پهن دشت های این خطّه از ایران، ردّ پای شهرها و روستاهای مختلفی تحت نام های مختلف، محل های مختلف و حتّی مردمان متفاوتی را پی گیری نمود. نمونۀ ارزشمند این عظمت را می توان در قلعۀ محکم و باعظمت اندبیل، کهن ترین قلعۀ خلخال و نمونۀ ارزشمند معماری این منطقه و نارین قلعۀ اردبیل، که در ميان مجموعه اي از محكم ترين و متنوّع ترين استحكامات دفاعي قرار داشته و امروز هیچ نشانی از آن برجای نمانده، مشاهده کرد.

کليد واژه های فارسی: شهر- اردبیل- قلعه- معماری- فضا.