بررسی تحلیلی قلاع قهقهه و اندبیل؛ نمادی از معماری ایرانی در استان اردبیل

استان اردبیل با گستردگی شمالی- جنوبی در شمال غرب ایران و بخش شرقی فلات آذربایجان شامل دشت های میان کوهی و قلل مرتفع می باشد، این استان به دلیل دارا بودن اکوسیستم متنوّع و عوارض جغرافیایی گوناگون بستر مناسبی جهت استقرار انسانی در دوران مختلف زندگی بشر بوده است. با توجّه به مدارك و شواهد باستان شناسي، منطقة اردبیل از نخستین هزاره های قبل از میلاد مسکون بوده ‌است. سراسر اين منطقه از تپّه‌های باستانی يا به عبارت ديگر مناطق استقراري، كه روزگاري دژ يا شهرك يا روستا بوده اند، پوشیده شده ‌است. اين منطقه از كشور به شهادت آثار باستاني موجود، اين منطقه در دوران هاي ابتدايي و آغاز تكوين تمدّن هاي بشري به خصوص در زمينة تمدّن هاي پيش از تاريخ از قافله سالاران اين مدنيّت بوده و اين وضعيّت در دوران هاي آغاز تاريخي و تاريخي نيز ادامه مي يابد، تا آنجا كه اطّلاعات و مدارك تاريخي نشان مي دهد، اين ناحيّه در جذب تمدّن ها از يك طرف و انتقال آن به طرف ديگر و همچنين اشاعة تمدّن خود به نواحي مجاور نقش مؤثّر و مهمّي را ايفا نموده و در دوران ساسانيان يكي از مراكز مهمّ تمدّني بوده و در دوران اسلامي نيز از موقعيّت خاصّي برخوردار بوده است. به هر تقدير اگرچه مدارك به دست آمده از اين ناحيّه بسيار نادر و كمياب است، ولي هيچ گونه شكّ و ترديدي نيست كه امروز آثار باستاني متنوّعي مربوط به هر يك از تمدّن هاي گذشته، تمام پهنة اين دشت را فرا گرفته و با توجّه به نكات فوق به نظر مي رسد، ناحيّۀ اردبيل صفحه اي مكتوم از تاريخ ايران بوده و گره گشاي وقايع مبهم و وسيلة ارتباط بين وقايع معلوم، خواهد بود. در این مقاله، سعی گردیده ماهيّت، كالبدي و باستان شناختي قلاع قهقهه و اندبیل، که متأسّفانه امروزه تنها آثار اندکی از آن ها بر جای مانده است، بررسی گردیده و حتّی الامکان زوایای تاریک و پنهان موضوع را از رهگذر بررسی روشن کنیم؛ لذا مقالۀ حاضر بر آن است که ضمن مرور گفتار هاي اصلي مطرح در اين حوزۀ موضوعي، وقايع مبهم و وسيلة ارتباط بين وقايع معلوم با اطّلاعات جديد را صورت بندي و به بیان مختصر به تبیین، تشریح و تحلیل قالب های موضوع مبحث بپردازد.

قلعه- قهقهه- اندبیل- بنا- معماری.