پراكنش بیماری سوختگی درختان شمشاد و ارتباط آن با برخي عوامل محيطي (مطالعه موردي: ذخیرگاه جنگلی شمشاد خیبوس و انجیل سی - مازندران)

چکیده: سابقه و هدف: در سال¬هاي اخير با پيشرفت علوم طبيعي، اهميت تنوع زيستي در زمينه¬هاي مختلف آشكار شده و اهداف مديريت جنگل¬ها به سمت افزايش تنوع زيستي متمركز شده است؛ طوري كه امروزه حفظ تنوع¬زيستي يكي از مهم¬ترين مسائل در مديريت پايدار جنگل¬ها قلمداد مي¬گردد. اهميت جنگل¬هاي ناحیه رویشی هیرکانی از نظر حفظ ذخائر ژنتيكي و وجود برخی از گونه¬های گیاهی که منحصر به این منطقه می¬باشند بر کسی پوشیده نبوده و نقش آن¬ در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي، تعادل محيط¬زيست، حفاظت و تثبيت اكوسيستم¬ها، توجه مديران را در سطح منطقه‌اي و ملي به خود جلب كرده است. یکی از مسايل مهم و حاد آن جنگل¬ها تخريب ناشی از عوامل انسانی و طبیعی مي‌باشد که در دهه اخير، جنگل¬های ناحیه رویشی هیرکانی را با وضعيت بحراني مواجه ساخته است. اخيراً بیماری سوختگی شمشاد مسأله مهمی در ناحیه رویشی هیرکانی محسوب می¬شود. با توجه به اهمیت شمشاد خزری و ارزش بالای آن از نظر تنوع زیستی، مديران جنگل در صدد شناسايي عوامل موثر بر این بیماری و نحوه پراكنش مكاني آن مي¬باشند. هدف از اين پژوهش بررسي پراكنش مكاني بیماری سوختگی شمشاد و ارتباط آن با صفات اوليه و ثانويه توپوگرافي و برخی عوامل محیطی با استفاده از آناليز زمين و سامانه اطلاعات مکانی (GIS) است. مواد و روش ها: به منظور انجام این پژوهش150 قطعه نمونه 10 آري با استفاده از یک شبكه آماربرداري به ابعاد 200*500 متر در ذخیره¬گاه جنگلی شمشاد خیبوس و انجیل¬سی در شهرستان سوادکوه از استان مازندران پياده شد. مختصات جغرافيايي درختان بیمار با یک دستگاه سیستم موقعیت یاب جهانی تفاضلی (DGPS) ثبت و وارد محیط GIS گردید. عوامل اوليه و ثانويه توپوگرافي با استفاده مدل رقومی ارتفاعی منطقه با دقت ده متر تهیه و نقشه جاده¬¬ها و آبراهه¬ها از داده¬های رقومي موجود تهيه و نقشه فواصل در محیط GIS در طبقات 50 متري ايجاد شد. به منظور بررسي ارتباط بين پراکنش سوختگی شمشاد با عوامل موردنظر، از دو روش اثر نسبي و آناليز مؤلفه¬هاي اصلي استفاده شد. یافته ها: نتايج نشان داد که جهت شمالی و شمال شرقی، شیب 30-50 درصد، ارتفاع 400-500 متر، فاصله از جاده 300-400 متر، فاصله از رودخانه 0-50 متر، سایه ناشی از پستی و بلندی 9/0-1، میزان نمناکی 5/17- 20 و میزان تابش 0-250 بیشترین رابطه را با وقوع بیماری سوختگی شمشاد داشته است. همچنین نتایج آنالیز مولفه¬های اصلی نشان داد که سه متغیر جهت، میزان نمناکی و سایه ناشی از پستی و بلندی¬ با داشتن 72 درصد واریانس، بیشترین سهم را در پراکنش بیماری سوختگی شمشاد دارند. نتیجه¬گیری: باتوجه به نتایج این تحقیق می¬توان بیان نمود که میزان خسارت ناشی از بیماری سوختگی شمشاد به شدت تحت تاثیر برخی از عوامل محیطی نظیر نور و رطوبت می باشد و عوامل شکل زمین نیز به جهت دریافت میزان متفاوتی از نور و رطوبت در شدت آن بیماری نقش دارند.

واژه¬هاي كليدي: سوختگی شمشاد، پراكنش مكاني، سامانه اطلاعات مکانی، عوامل اوليه و ثانويه توپوگرافی، آناليز زمين، خیبوس و انجیل سی.