تلاقی اسطوره و تاریخ در قصه عامیانه حُسن آرا

داستان¬های عامیانه بخش مهمی از ادب عامۀ ایرانی را شامل می¬شود. دقت نظر در این قبیل قصه¬ها صرف¬نظر از جنبۀ ادبی آن، دریچه¬ای به شناخت جهان پر رمز و راز فرهنگ مردم در گذشته¬های دوردست می¬گشاید. قصۀ «حُسن¬آرا» تک¬نسخه¬ای است از داستانی عامیانه که به احتمال فراوان در عصر صفویه فردی به نام محمد ریاض آن را نوشته است. این نسخه در گنجینۀ نسخ خطی دانشگاه لایپزیک نگهداری می¬شود. قصۀ «حُسن¬آرا» سرگذشت توانگرزاده¬ای به نام «حسن¬آرا» را روایت می¬کند که با چهار زن پیوند ازدواج می¬بندد. این چهار زن، نماد جنس زن در چهار دورۀ پیشاتاریخی و تاریخی ایران بزرگ به¬شمار می-آیند. از این میان، دو زن دارای کارکرد و دلالت اسطوره¬ای و دو زن دیگر دلالت تاریخی دارند. نوشتار پیش ¬رو می¬کوشد با تحلیل متن داستان، هم نگاهی به سیمای زنان چهارگانۀ قصه بیندازد و هم نمادهای اساطیری و تاریخی درپیوسته با خوارزم را به کمک نشانه¬های درون¬متنی و برون¬متنی بازشناساند. هدف کلی ما نشان دادن یکپارچگی فرهنگی ایران و سرزمین¬های فرارود در گذشته¬های دوردست است.

قصۀ «حسن¬آرا»، محمدریاض، زن ـ ¬قهرمان، اسطوره¬¬شناسی، داستان عامیانه