نارسایی بیان سنتی در تحلیل تصویرهای شعر بیدل

پیچیدگی هندسة برخی تصویرها، به‌ویژه تصویرهای سبک هندی، که در ساحت دانش بیان سنتی دیده نمی¬شود و دانشمندان این حوزه در سنت تاریخی به آن اشاره¬ای نکرده¬اند، به‌اندازه¬ای است که برای تجزیه و تحلیل آنها باید از ابزاری متناسب و درخور استفاده کرد. در مطالعة حاضر، که با روش کمی‌ـ‌آماری انجام شده ¬است، نخست با بسامدگیری به بررسی و مقایسة شمار شگردهای منفرد و آمیغی در پانصد بیت از غزلیات بیدل (که به¬صورت تصادفی از سراسر دیوان او انتخاب شده) پرداخته شده و در ادامه، سه شگرد آمیغیِ «کنایة استعاری»، «کنایة استعاری ـ ایهامی» و «کنایة استعاری ـ ایهامی ـ تشبیهی» در سازة تصویرهای بیدل بررسی شده است. نتایج این جستار نشان می¬دهد که در هر دو بیت از اشعار بیدل، تقریباً، یک صناعت آمیغی وجود دارد؛ نیز یک¬سوم تصویرهای بیدل به دست‌یاری همین شگردها خلق شده ¬است و این یعنی با بسنده‌کردن به عناصر چهارگانة بیان سنتی (تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز) و نادیده‌گرفتن ابزارهای ادبی آمیغی، تحلیل و تفسیر سازه¬های بیدل ناقص و نارسا خواهد بود.

بیدل، سبک هندی، بیان، شگردهای منفرد، شگردهای آمیغی.