تاثیر دفاع غیرعامل بر شهرهای کهن و نوین

میراث فرهنگی و بافت¬های تاریخی شهری در زمرۀ ذخایر اجتماعی و هویتی هر ملّت مطرح است و به نوعی شناسنامۀ هر قوم است بنابراین بسیار طبیعی به نظر می¬رسد که دشمن در راستای ضربه زدن به یک ملّت، شناسنامۀ آنها را مخدوش نماید. دفاع در هر دو وجه آن (عامل و غیرعامل) از گذشته تا به امروز در شهرسازی و معماری ایرانی مورد توجه بوده است. برای به دست آوردن یک مبنای نظری مناسب، باید تجربه های پیشین را مورد بررسی قرار داد. چرا که نیازمند آن هستیم تا از شکست¬ها و پیروزی¬های گذشتۀ خود درس بگیریم و خطاها را تکرار نکنیم. در زمینۀ دفاعی نیز با توجه به غنای معماری ایرانی در این بخش، لازم است با به روز کردن مبانی دفاع در شهرسازی و معماری گذشته، چارچوب نظری و عملیاتی دفاع مدرن را با توجه به سلاح¬های امروزی، به دست آوریم. در این نوشتار سعی شده تا آنچه امروز دفاع غیرعامل خوانده می¬شود، در بافت¬های تاریخی شهری بررسی گردد و به صورت موازی با آن، الزامات معماری در دفاع غیرعامل که امروزه در بخش¬ها و زمینه های مختلف دفاعی کشور مطرح است، برآثار دفاعی که از گذشته باقی مانده، منطبق گردد. بخش اول این نوشتار به واژه شناسی و بررسی عناصر دفاعی گذشته می¬پردازد و در بخش دوم، الزامات معمارانه در دفاع غیرعامل( که امروزه بیان می¬شود)، برمبانی دفاعی باقی مانده از گذشته، منطبق می-گردد تا ریشه¬های این الزامات در معماری گذشتۀ ما تبیین گردد. ماحصل ریشه¬یابی این الزامات، کمک به بومی نمودن مبحث دفاع غیرعامل و حتی استفاده از برخی روش¬های طراحی، در شهرسازی و معماری امروز است. بنابراین مخاطب این نوشتار متخصّصینی هستند که دغدغۀ آنها دفاع بومی و طراحی دفاعی، بر اساس نگاه به گذشته و معیارهای ایرانی و اسلامی است.

دفاع غیرعامل، استحکامات و لایه¬های دفاعی، تأثیر دفاع بر بافت مجتمع زیستی، الزامات معماری دفاعی، قلعه