بررسی تحلیلی عناصر بصری، کالبدی و فضایی شبستان مسجد جامع اردبیل

چکیدۀ فارسی: اردبیل دیاری غنوده در آغوش پر از مهر طبیعت، خلوتگه راز- هنر جلوه گاه زیبایی های خداوند، منزلگه یار، مآوی دلدار، بهار انتظار و اشتیاق، چشمه سار رحمت، سرادق ممکنات و معلولات نازله و میدانگاه باستانی گسترده ای با دیرینگی و قدمتی به بلندا و ژرفای تاریخ است که سیمایی از سرآمده، ماسبق و ماسلف باهر، زاهر، ساطع و تمدّن باستانی این مرز و بوم و گنجینه ای گمنام، دولتمند و پرغنا از هنر معماری و فرهنگ و تمدّن اسلامی را در آشکار و پدید و جلوه گاه حضور به تماشا گذاشته و در درازای تاریخ می توان در سینۀ کوه ها و بر بستر پهن دشت های این خطّه از ایران، ردّ پای شهرها و روستاهای مختلفی تحت نام های مختلف، محل های مختلف و حتّی مردمان متفاوتی را پی گیری نمود. دیاری همراه با رازها و نهفته هایی زیاد، که مانند پیری شکیبا، این رازها را در دل نهفته و انسانی جویای حقیقت را می طلبد که آن را به او باز گوید. سرزمینی که بر کمربندی از میراثی غنی و عظیم اسکان گزیده و آثار تاریخی آن به لحاظ حجم، گستردگی، تراکم، توالی، غنا، شوکت، حشمت، مهابت و هیبت سحرانگیز و همچون پل معلّق میان تاریخ و حقیقت و راهی به سوی این یا آن دلربا، امتصاص و آهنجنده است. در جاي جاي استان اردبیل میراث بی بدیل و جلوه های برجستۀ فرهنگی و حاصل تجربه های طولانی نسل هایی که در گذر تاریخ از پی هم آمده اند، وجود داشته و به حق مي توان اين استان را موزه و نماد بخشی از گذشتۀ پر افتخار ايران دانست. ویرانه های محوّطه های باستانی و نیز شهرها، دژها، استقرارگاه های باشکوه و آثار هنری دل انگیز که در جای جای وادی کهن و تاریخ ساز اردبیل به یادگار مانده اند، به مثابه شاهدانی زنده، مجد و عظمت، ژرفای اندیشه و بلندای سطح فرهنگ و تمدّن ساکنان آن را فریاد می زنند و بیننده را چنان مسحور خود می‌سازند که بی‌اختیار به درون زمان و فضای ویژۀ آن ها کشیده می‌شود و خود را در جهانی از روشنایی، لطافت و سبکبالی احساس می‌کند. نمونۀ ارزشمند این عظمت را می توان در خرابه های یک مسجد باشکوه (شبستانی ستوندار در شکل دیلمی و با تركيب چهار تاق و ايوان در شکل سلجوقی آن) مشاهده کرد که فی الواقع نشانگر ذوق هنری کمال‌ یافته و ایمانِ مذهبی هنرمندان سازندۀ آن هاست. روش تحقیق در این پژوهش، به صورت توصیفی– تحلیلی و ابزار گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و تجربی است که بنیاد آن بررسی میدانی و مدارک باستان شناختی است.

اردبیل- مسجد جمعه- بنا- معماری- شبستان، گنبدخانه.