تامّلی در استقبال جامی از سوگ سرودۀ خاقانی

در مراتب ارادت و دوستداریِ جامی به خاقانی شروانی، شکّی نیست. این مطلب از استقبال جامی از قصیدۀ «مرآت الصفای»، خاقانی و دیگر موضوعاتی که در دیوان و نوشته¬های وی در مورد خاقانی ذکر شده؛ قابل اثبات است. سئوال اصلی این نوشته آن است که آیا علاوه بر تصریح خود جامی به نام و شعر خاقانی- به ویژه استقبال از قصیدۀ «شینیّه» وی- اشعار دیگری از آثار جامی را می¬توان یافت که به تأثّر مستقیم، آگاهانه و فکری وی از خاقانی دلالت کند؟ در میان مراثی جامی، ترجیع بندی است که یک بند از آن، از نظر اختیار قافیه، ردیف و بخصوص جایگاه معنوی مخاطبِ سوگ¬سروده، مشابهت و نزدیکی¬ آشکاری با سوگ سرودۀ خاقانی در رثای «کافی¬الدّین عمر بن عثمان»، عم و مُراد او دارد. لازم به ذکر است که در پهنۀ ادب منظوم پارسی، فقط سه سوگ¬سروده با این ردیف، در رثای پیر و مُرشدِ شاعر، سروده شده که با احتساب تقدّم زمانی، به ترتیب از آنِ خاقانی، مولوی و جامی است. این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و به روش کتابخانه¬ای فراهم آمده است. نتیجۀ این بررسی نشان می¬دهد که جامی نیز همانند مولانا- که برای مرثیۀ پیر و مُرشد آسمانی خویش «شمس تبریزی»، آگاهانه و عامدانه، ردیف تأثّر برانگیز «بگریستی» و طرز منحصر بفرد خاقانی را برگزیده است؛ وی نیز در رثای مُراد محبوب خویش، فخرالبشر، «سعدالدین کاشغری»- از مشایخ بزرگ طریقت نقشبندیّه- سوگ¬سرودۀ خاقانی را آگاهانه استقبال کرده و الگوی تام و تمام خود قرار داده است.

ادبیات تطبیقی، جامی، خاقانی، سوگ سروده