شیوه های خاص بهره گیری عرفی از صور بلاغی در آفرینش تصویرهای انتزاعی

عرفی شیرازی (999 ـ 963 ه. ق.) که وی را مخترع طرز تازه و موفّق¬ترين شاعري می¬شناسند كه به اين شيوه رسميت بخشيده است. از آنجایی که نازک¬خیالی و نازک¬اندیشی یکی از اصلی¬ترین مشخّصه¬های این عصر است و زیباشناسی این دوره بر خیال‌بندی و نازک¬گویی استوار است، می¬توان وي را از نخستین شاعران نحله¬ی هندی دانست که می¬کوشد تا به دستیاری شگرد ادبیِ استعاره¬ی تبعیه یا فعلی، دست به آفرینش تصویرهای انتزاعی و بدیع بزند. سوای نوآوری در این شیوه، میزان بالای بهره¬گیری عرفی از اين شگرد شعری و آفرینش تصویرهایی خیال¬انگیزی که بر پایه¬ی استعاره¬های فعلی ساخته شده¬اند، تا اندازه¬ای است که سبب تشخّص سبک شخصی او شده است. دو پرسش اصلی این جستار که به شیوه¬ی کتابخانه¬ای نگاشته شده عبارتند از: 1ـ شیوه¬های نوآوری¬ عرفی در آفرینش تصویرها که با بهره¬گیری از استعاره¬ی تبعی (فعلی) ساخته شده¬اند، کدامند؟ 2ـ حوزه¬های مختلف تصویریِ مستعارمنه و مستعارله در غزل¬های عرفی چيست؟ نتایج این جستار حاکی از آن است که عرفی عمدتاً به دو شیوه از این صناعت بلاغی بهره می¬گیرد: 1ـ استعاره‌هاي تبعيه¬ای كه از رهگذر رديف در اشعار وي پديد آمده‌اند؛ 2ـ استعاره¬های تعبيه¬ای كه در داخل ابیات و بصورت پراکنده در غزل¬های وي وجود دارند. همچنین در شعر عرفی حوزه¬ی مستعارمنه نوعاً به دو بخش حسّی و ذهنی قابل تفکیک است. در حوزه¬ی بهره¬گیری عرفی از مستعارله، به¬جای آوردن فعل اصلی برای ایجاد شگفتی در خواننده و برجستگی کلام، از فعل¬های ظاهراً بی¬ربط امّا برجسته¬ساز استفاده می¬کند.

عرفی، سبک هندی، تصویر انتزاعی، تشبیه، استعاره¬ی مکنیه و تبعیه، کنایه.