وضعیت آلودگی و ارزیابی خطر فلز سرب در ماهیان خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر ـ مطالعه مروری

فلز سرب یکی از فلزات سمی است که در محیط زیست پراکنش بالایی دارد و به واسطه بسیاری از فعالیت های انسان¬زاد صنعتی، کشاورزی و شهری و روستایی وارد چرخه طبیعت می شود، همچنین با ورود به اکوسیستم های دریایی، چرخه مواد غذایی و ماهیان انباشت شده و می تواند سبب بیماری¬های بسیار خطرناک و سرطان زایی در انسان شود. این تحقیق توصیفی ـ مروری در سال 1400 انجام شد. داده های مورد نیاز جهت ارزیابی خطر سرب از مقالات فارسی و انگلیسی که پژوهشگران در سال های گذشته در مجلات علمی و ژورنال های معتبر چاپ شده بودند، جمع آوری گردید. معیار انتخاب مقالات برای انجام این تحقیق، مطالعاتی بود که درخصوص غلظت فلز سرب بر روی ماهیان دریای خزر و خلیج فارس انجام شده است. دامنه غلظت فلز سرب در ماهیان دریای خزر 03/0 میلی گرم بر کیلوگرم در ماهی سیاه کولی و 01/3 میلی گرم بر کیلوگرم در ماهی کفال طلایی گزارش شده است. در میان ماهیان خلیج فارس و دریای عمان بالاترین میزان سرب در کفشک ماهی 82/2 میلی گرم بر کیلوگرم و پایین ترین میزان این فلز در بز ماهی زرد جامه 008/0 میلی گرم بر کیلوگرم بود. میزان سرب در عضله ماهیان مورد مطالعه در دریای خزر نظیر ماهی سفید، کفال طلایی، کپور معمولی، کفال پوزه باریک، شگ ماهی دریایی و اردک ماهی در مقایسه با حد آستانه مجاز استاندارد سازمان بهداشت جهانی (2/0 میلی گرم در کیلوگرم) بالاتر بود. درمورد ماهیان خلیج فارس و دریای عمان نیز مقادیر سرب در عضله ماهیان شیر، شوریده، قباد، کفال پشت سبز، میش ماهی، ماهی سوکلا، ماهی شورت و کفشک ماهی بالاتر از حد مجاز سازمان بهداشت جهانی گزارش شده است. با توجه به ارزیابی خطر فلز سرب در ماهیان مورد مطالعه در بسیاری از موارد شاخص خطر بالاتر از 1 به دست آمد و شاخص خطر سرطان زایی فلز سرب در عضله بسیاری از ماهیان مورد مطالعه بالاتر 4-10×1 گزارش شد. بنابراین با توجه به این نتایج می توان چنین استنباط کرد که بسیاری از ماهیان دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان طی سالیان گذشته و سال های اخیر به فلز سرب آلودگی دارند و جهت مصرف انسانی می بایست بر اساس پیشنهادهای سازمان بهداشت جهانی موارد احتیاط لازم را انجام داد. همچنین پیشنهاد می گردد در خصوص غلظت فلز سرب و سایر فلزات سنگین به صورت مستمر پایش و کنترل در اکوسیستم های دریایی انجام شود.

ارزیابی خطر سلامت، فلزات سنگین، شاخص سرطان¬زایی، فلز سرب، بافت خوراکی ماهی