خدا و اخلاق

در این مقاله ریچارد سوئینبرن فیلسوف دین معاصر به رابطۀ بین خدا و اخلاق می¬پردازد. پرسش اصلی بحث این است که آیا امر و نهی خداوند بخاطر حسن و قبح ذاتی افعال است یا اینکه حسن و قبح افعال از امر و نهی خداوند سرچشمه می گیرد؟ در ابتدا سوئینبرن حقایق اخلاقی را به دو دسته تقسیم می کند: 1- حقایق اخلاقی واجب و ضروری 2- حقایق اخلاقی ممکن و محتمل الوقوع. حقایق اخلاقی بالضروره مانند " کار غذا دادن به گرسنه که دیروز انجام دادید خوب بود"، که از حقیقت اخلاقی بالضروره متفرع می¬شود. سوئینبرن معتقد است که ما انسان ها ذاتاً می¬توانیم حسن و قبح اخلاقی افعال زیادی را تشخیص دهیم؛ چه باور به خدا داشته باشیم چه نداشته باشیم. وجود و افعال خدا نمی¬تواند نقش زیادی در حقایق اخلاقی ضروری داشته باشد؛ هرچند خدا بخاطر عالم مطلق بودن می تواند ما را به افعالی که خوب یا تکلیفی اند آگاه سازد. و نیز می تواند همچون والدین آدمی، ما را به آنچه که در همه حال تکلیفی اند امر کند و آنچه را که در همه حال خوب است به ما توصیه نماید. در این صورت امر و توصیۀ او می تواند به تکلیف و خوبی فعل بیفزاید. بر این اساس، در پاسخ به پرسش اصلی بحث که آیا امر و نهی خداوند به خاطر حسن و قبح ذاتی افعال است یا اینکه حسن و قبح افعال از امر ونهی خداوند سرچشمه می گیرد، سوئینبرن ضمن اشاره به اینکه کانت شقّ اول را برگزید؛ و متفکران دیگر در سنت مسیحی ( شاید ویلیام اُکامی و مطمئناً گابریل بییِل ) شقّ دوم را برگزیدند، دیدگاه متفاوتی را مطرح می کند که شق اول را برای برخی تکالیف و شق دوم را برای تکالیف دیگر برمی گزیند. از نظر وی، چه خدا باشد و چه نباشد ما نباید تجاوز به عنف کنیم یا قول خود را زیر پا بگذاریم؛ چون اصول خیلی کلیِ اخلاقی منوط به ارادۀ خداوند نیستند. به عبارت دیگر، حقایق اخلاقی ضروری مستقل از ارادۀ خدا وجود دارند. در اینجا خداوند می تواند ما را فقط به آنچه که به هر تقدیری وظیفۀ مان است امر نماید. چون بی شک در برخی مواقع آدم ها آنچه که می باید انجام دهند را نمی توانند تشخیص دهند؛ اما در مواقع دیگر وقتی که آدم ها این امر را تشخیص می دهند، اوامر برای تقویت تکلیف است. اما حقایقِ اخلاقیِ امکانیِ فراوانی هم وجود دارند که اوامر یا دیگر اعمال خداوند سبب وقوع آنها شده است. در این نوشتار سوئینبرن استدلال می کند که وجود خدا پیش شرط وجود حقایق اخلاقی نبوده اما وجودش بر این امر که حقایق اخلاقی چه هستند، تاثیر می گذارد.

حقایق اخلاقی، خدا، اخلاق، امر و نهی، حسن و قبح افعال، سوئین برن