یکپارچگی رسانه¬های آموزشی با سیستم¬های مدیریت آموزش مجازی

آموزش و یادگیری، امری مهم و ضروری در روند توسعه جهانی كشورهاي درحال‌توسعه و نیز توسعه در ایران است. از طرفی گسترش روزافزون فاوا و ظهور جامعه شبکه‌ای، که بر اساس آن، نرم‌افزارهای اجتماعي، به عنوان ابزار ارتباطي رايج و بافت اصلی جهان معرفی شده‌اند، تغییرات وسیعی در محیط¬های یادگیری و آموزش ایجاد کرده و بر تمامي ابعاد زندگي بشر تأثیرگذار بوده است. این جامعه شبکه‌ای، تعاریف جدیدي از هویت‌ها و جوامع انسانی عرضه می‌کند. تغییر ماهیت مراودات اجتماعی به شکل جوامع مجازي و معاشرت‌های الکترونیکی از طریق محتوای الکترونیک و سیستم چندرسانه‌ای، به عنوان محیط نمادین این جامعه پدید آمده است. در حیطه آموزش و پژوهش ، دانشگاه‌های مجازي و مراکز آموزش‌های الکترونیکی، مدیون فناوری‌های اطلاعاتی و ابزارهای نوین ارتباطی و ظهور جامعه شبکه‌ای هستند و محل مناسبی برای ظهور و بروز استعدادها، خلاقیت و نوآوری‌ها در جهت پیشبرد مرزهای دانش خواهند بود. شیوه‌های یادگیری در این مراکز الکترونیکی در راستای تحولات قرن بیستم و یکم و فرایند جهانی‌شدن در عصر فناوري اطلاعات و ارتباطات، با تغییرات بسیاری زیادی مواجه شده است. سیستم‌هایی که توسط بسیاری از دانشگاه‌های مجازی در سراسر جهان بکار گرفته می‌شوند، سیستم¬هایی تحت وب برای مدیریت، ردگیری دانشجویان، طراح دروس، ارزیابی و ... هستند که به منظور بهبود فرایند آموزش و یادگیری دانشجویان مورد استفاده قرار می‌گیرد. سیستم‌های مدیریت یادگیری مورد استفاده توسط اساتید و دانشجویان و کارشناسان آموزش، علاوه بر ویژگی¬ها و نقاط قوت بسیار زیاد، با مشکلاتی همچون، محدودیت انتقال محتوا، عدم ردیابی درست رفتار کاربران، عدم کنترل یادگیرندگان در حین دوره و در زمان یادگیری، عدم وجود کانال تعاملی و ارتباطی میان فراگیران و اساتید، محدودیت هماهنگی و همکاری در برگزاری ‌دوره‌های آموزشی، مواجه هستند. اغلب این سیستم‌ها، تمام فعالیت‌های کاربر را ردگیری و ارزیابی نمی‌کنند و ساختار درس ارائه شده و کارایی آن در روند یادگیری را مورد سنجش قرار نمی‌دهند. کنترل و نظارت بر فعالیت هر دانشجو و دستیابی به الگوهایی از فعالیت‌های دانشجویان به خاطر تعداد زیاد دانشجویان کاری مشکل و حتی غیرممکن است. این سیستم‌ها، درحالی‌که برخی امکانات و تسهیلات را فراهم می‌آورند، برخی دیگر را به شدت محدود می‌کنند. ناکارآمدی انجمن‌های آنلاین و فعالیت‌های مشارکتی و نحوه اظهارنظر و ارائه دیدگاه در بحث‌های انتقادی و پرسش و پاسخ میان کاربران از دیگر محدودیت¬های این سیستم‌های آموزشی است. بنابراین سیستم‌های مدیریت یادگیری مجازی، خالی از جنبه¬های منفی مرتبط با کاهش کارایی نیز نیستند و بایستی در جهت بهره‌گیری حداکثری از آن‌ها، تحلیل درستی از کاستی‌ها داشت و سعی در رفع یا کاهش آن‌ها نمود. محيط آموزش¬هاي مجازي، ويژگي¬ها و قابليت¬هاي منحصر به فردی در برقراری ارتباط، تعاملات، ایجاد فرصت آموزش با کیفیت و غيره در مقایسه با فضاي آموزش سنتي دارد. اين روش‌ جدید آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، با بهره‌گیری از ظرفیت¬های رسانه¬ای، تمامی اشکال آموزش‌ و یادگیری را در قرن حاضر متحول ساخته است و رویکرد جدیدی را به نام "رویکرد تعاملی" ایجاد کرده است. رویکرد تعاملی، به عنوان یکی از شیوه‌های تدریس آموزش عالی در بستر یادگیری الکترونیک و استفاده مؤثر از فاوا در فرایند آموزش، با تأکید بر پردازش، دریافت معانی و بازآفرینی دانش و اطلاعات، با یکی از مهم‌ترین اهداف آموزش عالی که تقویت ذهن فراگیران در استدلال و درک و فهم نظریه‌ها است، تناسب بالایی دارد. این رویکرد مستلزم آن است که فراگیران، جستجوگران فعال محتواهای الکترونیکی در فضای مجازی باشند و در مورد ارزش اطلاعات کسب شده، به ارزشیابی و تحلیل پرداخته و در یادگیری و ساخت دانش مشارکت کنند. بر اساس این رویکرد، یادگیرنده محوری به همراه نقش تسهیل¬گر مدرسان ترویج گشته و علاوه بر افزایش اثربخشی تدریس در دانشگاه و مؤسسات آموزش عالي و همچنین افزایش انگیزه یادگیری و خلاقیت فراگيران، یک محیط تسهیل‌کننده¬اي که فراگیران از این طریق نقش فعال¬تری در فرایند یاددهی- یادگیری به عهده می¬گیرند فراهم می‌شود. در راستای ترویج رویکرد تعاملی، مفهوم یادگیری مشارکتی نوعی روش آموزشی است که بر پایه تعاملات گروهی فراگیران برای دستیابی به هدفی خاص تعریف شده است. مهم‌ترین مسئله در یادگیری مشارکتی تشکیل اجتماعات و گروه‌هایی است که افرادی که در برخی ویژگی‌ها با یکدیگر مشابه و در برخی دیگر متفاوت هستند، گرد هم می‌آیند و با تعامل میان خود در جهت تعمیق یادگیری مفهومی خاص و یا بهبود دانش خود و پاسخ به نیازهای یادگیری تلاش می‌کنند. اعضای گروه‌های یادگیری مشارکتی، هم از نظر دانش و مهارت‌های یادگیری و هم در زمینه برقراری تعامل و مهارت‌های اجتماعی در جریان یادگیری رشد می‌یابند. نتایج تحقیقات انجام شده، حاکی از آن است که در حال حاضر، رویکرد تعاملی در دانشگاه¬های مجازی بکارگرفته نمی¬شود و صرفاً ویژگی¬های آموزش سنتی به محیط آموزش در فضای مجازی انتقال یافته است. لذا به منظور توسعه و تحقق رویکرد تعاملی، راهبرد یادگیری در دانشگاه‌های مجازی، باید از نوع یادگیری مشارکتی باشد. یکی از راه¬های فراهم کردن این نوع یادگیری، به‌کارگیری قابلیت¬های رسانه‌های اجتماعی مانند ویکی، وبلاگ، شبکه¬های اجتماعی، پادکست و ... در حوزه آموزش است. زیرا از مهم‌ترین فواید استفاده رسانه¬های اجتماعی در حوزه آموزش (رسانه‌های آموزشی)، ارتقای یادگیری مشارکتی، رشد تفکر انتقادی و تفکر منطقی، و در نهایت رشد مهارت¬های نوشتاری و صلاحیت¬های حرفه¬ای فراگیران است. در حال حاضر در بسياري از كشورهاي دنيا، به منظور توسعه دانشگاه‌های مجازی و مراکز آموزش الکترونیکی و تجهيز این مؤسسات به فناوري اطلاعات و ارتباطات و همچنین تأمین سیستم‌ها و محیط‌های یادگیری مجازی مبتنی بر ابزارهای وب 2، برنامه‌های جامعي طراحي و با جديت دنبال می‌شوند. زیرا رسانه‌های اجتماعی، فناوری‌ها و نرم‌افزارهای تعاملی آنلاینی هستند که مشارکت میان کاربران، همین‌طور خلق محتوا و فرایند اجتماعی کردن از طریق اینترنت را حمایت و تقویت می‌کند. این رسانه¬ها، امکان مشارکت مستقیم بین کاربران و ایجاد ارتباط هم‌زمان و غیرهمزمان بین فراگیران و همچنین ارائه محیطی جذاب برای یادگیری کاربران را فراهم می¬کند. استفاده از ویکی، وبلاگ، شبکه¬های اجتماعی و پادکست¬ها، فرصت¬های جدیدی را در زمینه آموزش و یادگیری فراهم می¬آورند. نتایج حاصل از تحقیقات صورت گرفته در ایران در خصوص میزان رضایتمندی فراگیران نظام آموزش مجازی از سیستم¬های یادگیری و سنجش میزان برقراری تعاملات لازم در فرایند آموزش و روابط اجتماعی کاربران، حاکی از آن است که سامانه‌های یادگیری مجازی، در برخی موارد از کیفیت آموزشی و فنی لازم برخوردار نبوده و توانایی تأمین اهداف آموزشی فراگیران، اساتید و کارشناسان آموزش مجازی را به صورت جامع ندارند. در واقع می‌توان گفت، فرایندهای یادگیری در این سیستم‌ها، غیرتعاملی و استاد محور است. بنابراین به‌کارگیری رسانه¬های اجتماعی به عنوان راهکار و پیشنهادی در جهت تحقق رویکرد یادگیری مشارکتی در دانشگاه‌های مجازی، مبین آن است که قابلیت¬های رسانه‌های اجتماعی اعم از ماهیت تعاملی بودن، تولید محتوا با مشارکت فعالانه فراگیران و مدرسان در محیط‌های آموزش مجازی، منشأ تحولات اساسی در حوزه آموزش است و توانایی حل یکی از چالش‌های مهم سيستم آموزش در دانشگاه‌های مجازي ايران که تعامل ضعيف و در برخي موارد عدم تعامل فراگیر با مدرس و همکلاسی‌های خود در کلاس است، را دارد. لذا مسئولان و مديران دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي مجازی ایران می¬بایست تدابیر مناسبی را برای کاربرد رسانه¬های اجتماعی به عنوان ابزاری که به تحقق رویکرد یادگیری مشارکتی کمک می¬رساند، اتخاذ کنند و فرهنگ استفاده صحیح از قابلیت‌های اجتماعی این ابزارها را به مدرسان و فراگیران آموزش دهند. به همین منظور بسياري از دانشگاه¬هاي ايراني قصد حركت به سمت نسل آینده يادگيري الكترونيكي را دارند. استقرار سیستم‌های یادگیری مبتنی بر ابزار وب 2 در آینده آموزش الکترونیک، برخلاف سیستم‌های مدیریت یادگیری موجود، امکان ایجاد و برقراری تعاملات یادگیری فراتر از محدوده کلاس یا دانشگاه را با در نظر گرفتن علایق، تفاوت‌ها و استعدادهای فردی هر یک از کاربران، فراهم می‌سازند. بنابراین می¬توان به این نتیجه دست‌یافت که گسترش ابزارهای وب 2 و توسعه محیط‌های یادگیری نوین، پاسخی به کمبودهای سیستم‌های یادگیری کنونی در مراکز آموزش الکترونیکی و دانشگاه‌های آموزش مجازی در قرن بیست و یکم است و قابلیت کاهش بسیاری از این محدودیت‌ها را دارد. به‌کارگیری رسانه‌های آموزشی، با تأکید بر نقش فراگیران بر تهیه و ترویج محتوای وب، تولید و دسترسی فزاینده به محتوای آموزشی ارائه شده در فرمت¬های متفاوت مانند متن، تصویر، صوت، ویدئو و ...، انتقال تمرکز فعالیت‌های یادگیری از انتقال محتوا از استاد به یادگیرنده به زمینه¬سازی و افزایش ارتباطات و مشارکت یادگیرندگان در تولید محتوا، افزایش مهارت¬های حل مسئله، خلاقیت، ارتباطات و تصمیم¬گیری گروهی و افزایش توانایی امکان تجزیه و تحلیل مباحث آموزشی و محتواهای درسی، زمینه مناسبی را در جهت افزایش تعامل دانشجویان با همکلاسی و اساتید و حتی متخصصان خارج از نظام آموزشی فراهم می‌کند. این تعاملات و مشارکت‌ها زمینه‌ساز پژوهش پیشتازانه در عرصه علم و دانش و پیشرفت کشور گردیده و باعث افزایش سطح علمی و ترغیب آن‌ها به انجام فعالیت‌های علمی می‌شود. در پایان امید است تا در جهت گسترش این شیوه آموزشی و یکپارچگی رسانه‌های آموزشی با سيستم¬هاي مدیریت آموزش دانشگاه¬های مجازی و مراکز آموزش الکترونیکی ایران با هدف تمرکز بر فرایندهای یادگیری و غنی‌سازی مهارت‌های یادگیری فراگیران آموزش، گام¬های ضروری برداشته شود.

رسانه های آموزشی، سیستم های مدیریت یادگیری، آموزش مجازی